به خاطر استقبال فراوان مخاطبان از کتاب اگزیستانسیالیسم: روان شناسی من و دیگری[1] برای نگارش جلد دوم کتاب انگیزه ی زیادی پیدا کردم. از آن جایی که مخاطب کتابِ فلسفی به دلیلِ پیچیدگی مفاهیم مطرح شده اندک است، من در جلد اول کوشیدم که به ساده ترین زبان فلسفه را وارد مباحثِ روان شناسی کنم، و با ارائه ی مثال های فراوانی از زندگی و روابط انسانی، به تبیینِ فلسفه ی اگزیستانسیالیسم در روان شناسی زندگی روزمره پرداختم. این گامی موفقیت آمیز بود که باعث شد مخاطبانِ جدیدی به خوانشِ فلسفه روی بیآورند، و دریابند که فلسفه صرفاً رویکردی انتزاعی و مفهومی نیست، و در رابطه ی من با خویش و دیگری نقش روشنگرانه ای دارد. در جلد دوم نیز همین شیوه را به کار بسته ام، هر چند در برخی موضوعات گریزی هم به خود فلسفه زده ام.

اگزیستانسیالیسم یک رویکرد فلسفی است که تنوع پذیری زیادی دارد، و نظرات ارائه شده در چارچوب آن بسیار متفاوت اند. ولی عناصرِ کُلی مشترکی در بین همه ی نظریه پردازان اگزیستانسیالیسم هست که نظرات آن ها را متحدمی کند. ما کمتر به رویکردی فلسفی بر می خوریم که این همه به زندگی روزمره و حوزه ی تصمیم گیری و مسئولیت پذیری نزدیک باشد. این که من کیستم، از زندگی چه می خواهم، دیگران از من چه می خواهند و چگونه باید پاسخگوی انتظارات شان باشم، در میان دیگران چه تعارضاتی را تجربه می کنم و چگونه باید با این تعارض ها مواجه شوم، حیطه ی انتخاب های من چیست و آزادی ام تا کجاست و محدودیت ام در کجا، تصمیم های من در زندگی ام چه سرنوشتی می یابند و حیطه ی تأثیرات شان کجاست، شجاعت در هستی چیست و من چگونه باید آن را مُحقق کنم، ترس های من چیست و تأثیرات آن بر زندگی ام چگونه است، و از این قبیل موضوعات مهمی هستند که روان شناسی اگزیستانسیال به آن ها می پردازد.

ساده سازی و کاربردی کردن مفاهیم فلسفی کاری به غایت دشوار است. چرا که از یک سو باید کُنه و لُب اصلی و بنیادی مفهوم حفظ شود، و از سوی دیگر یک مفهوم پیچیده آن قدر بسط پیدا کند که قادر به روشنگری در زمینه ی زندگی روزمره باشد. فلسفه به گونه ای اجتناب ناپذیر غامض است، نه به این خاطر که عمدی در این کار وجود داشته باشد، بلکه به این دلیل که بنیادی برای طرح پرسش، و تفکر است. فلسفه برای روشن سازی هماره ناگزیر است به پیچیدگی متوسل شود، و پیچیدگی در ذاتِ مفاهیم مربوط به آن است. پس وقتی ما می کوشیم فلسفه را ساده و کاربردی کنیم، باید از این پیچیدگی عزل نظر نکنیم، بلکه تا جایی که می توانیم آن را در مقوله های عملی وارد سازیم. با خوانِش این مفاهیم در ترازی روان شناختی است که در می یابیم هم داریم فلسفی می اندیشیم، و هم به بهبود زندگی عملی مان کمک می کنیم.

در این میان فلسفه ی اگزیستانسیالیسم علیرغم تنوع و گُستردگی مفاهیم آن و گاه آرای مُتخالفی که نزد نظریه پردازان اش یافت می شود، بیشترین قرابت را با روان شناسی دارد. این فلسفه بیش از تمامی فلسفه های دیگر در پنجاه سال اخیر وارد حیات روان شناسی شده است و طرفداران زیادی پیدا کرده است، زیرا تمرکز مهم این فلسفه بر وجود، معنا، عمل، احساس و جنبه هایی مهمی از زندگی است که با تصمیم، انتخاب و مسئولیت گره خورده است. همین که پای مفهومی چون آزادی مطرح می شود، اگزیستانسیالیسم حرفِ زیادی برای گفتن دارد، یا مفهوم پیچیده تری مثل گریز از آزادی، یا سرگیجه ی آزادی؛ یا حتی مفاهیم بنیادی روان شناختی چون اضطراب، دلواپسی، تیمارداری، دلهره و غیره. بنابراین بی جا نیست که اگزیستانسیالیسم با نفوذترین رویکرد فلسفی در جهانِ روان شناختی است.

در جلد دوم کتاب نیز کوشیده ام به طرح مباحثی بپردازم که با زندگی مان رابطه ی وثیقی دارد. این یک حُسن است که بتوانیم بین رشته های مختلف پیوندی ایجاد کنیم، و مفاهیم مربوط به آن ها را ترکیبی ارائه دهیم. بسیاری از اشخاص این مفاهیم را به طریقی شخصی زندگی می کنند، ولی خیلی در موردشان نمی اندیشند. مسأله ی مهم در این راستا کسب آگاهی است، و این که بدانیم این آگاهی مصدری برای فهم است، فهمی از خویش، دیگران و جهان. آن چه اهمیت دارد فقط آگاهی نیست، بلکه فهم نیز هست، و فهم یعنی به عمل در آوردن آگاهی، یا جذب آگاهی در زندگی عملی. حصول چنین فهمی در پرتو اگزیستانسیالیسم، زندگی مان را نیرو و توان بخشد، و باعث می گردد زندگی را بیش از همیشه متعلق به خود بدانیم.

[1] تألیف نگارنده

فهرست مطالب

تعارض و تداوم

ـ فقدان شُمول

ـ فقدان انتخاب نهایی

ـ نقص ها و نیستی ها

ـ واقعیت سوبژکتیو و واقعیت اُبژکتیو

ـ انتخاب بی تعهدِ انتخاب

ـ نیستی در حال بروز

ـ نیستی غافل گیرکننده

ـ قالب ها و تعارض ها

ـ سازگار و سازشکار

ـ اضطراب و تعارض

ـ تعارض، تعرُض و تَمتُع

گزینش ناممکن

شی وارگی و بیگانگی

لذت به مثابه ی فراورده ی نهایی

تولید واقعیت در واقعیت

ابهام توان مندی

تولد تفاوت

اسطوره و اسطوره زُدایی

انقلاب به مثابه ی امری شخصی

لزوم آرمان

علیه ذهن باوری

جنگیدن

بازی تصورات

افراط در دیده شدن

تفکر عینی و وجودی

ارزش مبادله ای

احساسات

شکست پذیری

واکنش های ناکارآمد به شکست

تسلط یا سلطه

مجازی در برابر واقعی

 بی معنایی

نوشتن دیدگاه