برای بوجود آوردن هر چیزی انگیزه ای لازم است. انگیزة من در تألیف کتاب حاضر کمک به درمان  بیمارانی بوده است که سال هاست از سؤ مصرف مواد رنج می برند و خود به تنهایی قادر نیستند بیماری خود را درمان کرده و به مقابله با آن بپردازند؛ هر چند بارها نیز تلاش کرده اند بر آن غلبه کنند. در کار درمانی چند ساله ای که با این بیماران داشتم پی بردم که غالبِ آنها سالها تحت تأثیر آموزش های غلطی بوده اند، محیط خانوادگی پر تشنجی داشته اند، از فقدان مهارتهای اساسی زندگی مانند ابراز وجود، حل مسأله، راهبردهای مقابله با اضطراب، تصمیم گیری و... رنج برده اند. افرادی که چه بسا نوعی افسردگی، فشار روانی حاد یا اضطراب مداوم پیش درآمد گرایش آنها به مواد مخدر بوده است؛ یا کسانی که در بحرانی ترین وضعیت رشدی خود، یعنی سن نوجوانی و جوانی در تلاطم بحران هویت و برای خلاصی از سردر گمی به سؤ مصرف مواد رو آورده اند. بدیهی است کار با این افراد بایستی جامع و چند وجهی باشد؛ نیز مسلم است الگوی فرا گیری برای درمان همة آنها به نحو مشابه وجود ندارد.

بنا به ضرورت مسائلی که در حین کار بر روی این بیماران پیش آمد، من تصمیم گرفتم به فوری ترین مسأله ای بپردازم که این افراد را از ادامة روند بهبودی شان باز می دارد؛ یعنی وسوسه هایی  که موجب می شود فرد در حین سم زدایی، درمان و بهبودی خود، تا مدت ها گرایش به مصرف مواد را در خود احساس کند. اگر چه فکر می کنم در این عرصه کارهای بسیار مهمی وجود دارد که بایستی به آن اقدام کرد، اما این مُعضل چیزی بوده است که در روند کار درمانی خود به روی این بیماران، بارها ضرورتش را احساس کرده ام. حال وقت آن رسیده است که به نوبة خودم، قدمی دراین راه بردارم و به کسانی که نیازمند دیدگاه تخصصی تری در مبارزه با اعتیاد خود هستند یاری کنم.

کتاب حاضر در چارچوب رویکرد شناخت درمانی با عطف به بُعد روان آموزشی به تحریر در آمده است. در این باره من از ساختار ارایه شده بوسیلة فری (Free) بهره برده ام. وی با توسل به مراحل و گام های معینی، خطوط اصلی درمان شناختی در گروه را مشخص کرده است. در حقیقت ساختار ارایه شده بوسیلة فری به گونه ای طراحی شده است که همة منابع لازم را برای اجرای گروه درمانی در اختیار درمانگر قرار می دهد. من درحیطة کار درمانی ام در زمینة اعتیاد متوجه شده ام تبیین شناخت درمانی از معضل اعتیاد هم روشنگر است و هم کاربرد فراوانی دارد؛ بنابر این کتاب حاضر را با عطف به این رویکرد مؤثر به نگارش در آورده ام.

کتاب حاضر در دوازده گفتار، ودر قالب یازده جلسة کاربردی به نگارش در آمده است. در گفتار نخست مؤلفه های اساسی شناخت درمانی مورد بررسی قرار گرفته، و رابطة آن با سؤ مصرف مواد و معضل عود بیان شده است. هدف ام از نگارش این گفتار ارایه یک ساختار نظری برای ورود به مبحث وسوسه و مقابله با آن بوده است.

در گفتار دوم به موضوع رویا رویی با وسوسه و امیال پرداخته ام، و نیز گونه های وسوسه را بازگو کرده ام. در این گفتار که در حقیقت جلسة ابتدایی درمان تلقی می شود، بیماران با ضرورت مقابله با وسوسه ها آشنا شده و انواع بنیادی وسوسه را باز می شناسند.

در گفتار سوم یا جلسه دوم درمان اولین راهبرد مهم درمقابله با وسوسه، یعنی توجه برگردانی مورد بررسی قرار گرفته است. دراین جلسه مراجعان فرضی با منطق زیر بنایی توجه برگردانی آشنا شده و به یادگیری روش های اجرای آن می پردازند.

در گفتار چهارم یا جلسه سوم درمان، تصویر سازی ذهنی، به عنوان یک راهبرد مهم مقابله با وسوسه مورد بررسی قرار می گیرد. در این جلسه مراجعان با منطق زیر بنایی تصویر سازی ذهنی و مراحل انجام آن آشنا می شوند.

در گفتار پنجم یا جلسة چهارم درمان گونه های مختلف تصویر سازی ذهنی مورد برسی قرار می گیرد. دراین جلسه مراجعان با انواع پنج گانه تصویر سازی ذهنی آشنا شده و آنها را تمرین می کنند.

در گفتار ششم یا جلسة پنجم درمان منطق زیر بنایی آرامش آموزی مورد بحث قرار گرفته و مراجعان فرضی با مقیاس درجه بندی ذهن تن آرامی آشنا می شوند. علاوه بر این در جلسة فوق سعی می شود در قالب یک درس نامه مراجعان فرضی را برای انجام آرامش آموزی آماده کرد.

در گفتار هفتم یا جلسة ششم درمان گونه های مختلف آرامش آموزی مورد بحث قرار می گیرد. در این جلسه مراجعان یاد می گیرند مراحل متمایز آرامش آموزی را به صورت گام به گام عملی سازند.

در گفتار هشتم یا جلسة هفتم درمان افکار خود آیند مربوط به وسوسه مورد بررسی قرارمی گیرند. در این جلسه مراجعان می آموزند که همواره پیش درآمد فشار روانی و وسوسه، افکارخودآیندی است که به نظر غیر ارادی و تکراری هستند. در جلسة فوق فهرستی از افکار خودآیند مربوط به وسوسه نیز در اختیار مراجعان فرضی قرار می گیرد.

در گفتار نهم یا جلسة هشتم درمان پاسخدهی منطقی به افکار خودآیند مربوط به وسوسه و متضاد سازی مورد بررسی قرار می گیرد. در این جلسه به مراجعان فرضی آموزش داده می شود که دربرابر افکار خودآیند خود فعال بوده و به تلاشی کاملاً شناختی متوسل شوند.

در گفتار دهم یا جلسة نهم  درمان منطق زیر بنایی کارت های هشدار دهنده و طریق استفاده از این کارت ها به مراجعان فرضی آموزش داده می شود. در این جلسه مراجعان فرضی می آموزند کارت های هشدار دهنده، را به صورت دو مقوله ای تهیه کرده و آنها رادر مقابله با وسوسه های خود به کار بگیرند.

در گفتار یازدهم یا جلسة دهم درمان منطق زیر بنایی برنامه ریزی فعالیت ها و طریق اجرای برنامه ریزی برمبنای مدیریت زمان مورد بررسی و تمرین قرار می گیرد. در این جلسه آنچه که مورد تأکید قرار می گیرد وجود خلأ زمانی به عنوان پدیدهای همایند با ترک سؤ مصرف مواد، و طریق مقابله مؤثر با آن است.

در گفتار دوازدهم یا جلسة یازدهم درمان منطق باز آموزی توجه و طریق اجرای آن مورد بررسی و تمرین قرار می گیرد. در این جلسه مراجعان می آموزند به شیوه ای روش مند توجه خود رادر مسیرهای جدید هدایت کنند.

کتاب حاضر با نثری ساده به تحریر در آمده است و حاوی هیچگونه غموض و پیچیدگی نیست. آنچه که همواره در نگارش آن مَد نظرم بوده است سادگی، تخصصی بودن و کاربرد پذیری اش بوده است. این ویژگی ها بیانگر آن است که دانش آموخته گان مقطع لیسانس به راحتی و با تمرین می توانند آن را در سطح گروه های بیماران معتاد به کار بگیرند. در این کتاب آنچه که درمانگر باید بگوید، و آنچه که مراجع بایستی اجرا کند بوضوح آمده است. بنابر این عملی ساختن محتوای آن کار چندان دشواری نیست. هر چند هر اقدام درمانی به مهارت و تبحر درمانگر نیز نیاز دارد.

فهرست مطالب

مقدمه

گفتار اول: مقدمه ای بر برنامة درمانی

گفتار دوم: رویا رویی با وسوسه ها و امیال

گونه های وسوسه/جلسه اول

گفتار سوم: توجه برگردانی/جلسه دوم

گفتار چهارم: تصویر سازی ذهنی/ جلسه سوم

گفتار پنجم: گونه های تصویر سازی ذهنی/جلسه چهارم

گفتار ششم: آرامش آموزی/ جلسه پنجم

گفتار هفتم: گونه های آرامش آموزی/جلسه ششم

گفتار هشتم: افکار خودآیند مربوط به وسوسه/ جلسه هفتم

گفتار نهم: پاسخدهی منطقی به افکارخودآیند مربوط به وسوسه

 و متضاد سازی/ جلسه هشتم

گفتار دهم: کارت های هشدار دهنده/جلسه نهم

گفتار یازدهم: برنامه ریزی فعالیت ها/ جلسه دهم

گفتار دوازدهم: باز آموزی توجه/ جلسه یازدهم

نوشتن دیدگاه