شاد زندگی کردن یا هستی با نشاط یکی از مهم ترین موضوعاتی است که اگزیستانسیالیسم بدان می پردازد. ولی این که چگونه با نشاط باشیم چیزی است که تحلیل و توصیفِ دقیق تری می طلبد. از منظر اگزیستانسیالیسم بحران انسان امروزی علیرغم ارتقای رفاه و آسایش بیشتر، فقدانِ شور و نشاط در زندگی است. انگار ما برنامه ریزی شده ایم تا همه به نحوی معین زندگی کنیم، کارهای معینی انجام دهیم، و سپس هم زندگی را وداع گوییم. در چنین وضعیتی است که شور و نشاط به احساساتی موقت و ناپایدار تقلیل پیدا کرده اند. در حالی که شور و نشاط داشتن، صرفاً تجلی احساساتی زودگذر نیست، بلکه بیانگر خصیصه هایی بنیادی تر و اساسی تر است که زندگی را برای مان لذت بخش تر، معناداتر و انرژی بخش تر می کند. اشخاص در زندگی شان کار و تلاش می کنند، ولی باز هم خسته و فرسوده به نظر می رسند، و انگار بارِ سنگینی بر دوش شان افتاده است که تحمل اش از حدشان خارج است.
از منظر اگزیستانسیالیسم ما برای این که زندگی را برای خودمان قابل تحمل کنیم، بیشتر به سرگرم کردن خود مبادرت می کنیم، و با فراموش کردن، و از یاد بردن، احساس می کنیم حال مان بهتر است. ولی آیا با نشاط تر می شویم؟ آیا پرشورتر زندگی می کنیم؟ فرض اساسی اگزیستانسیالیسم این است که شور و نشاط نه با سرگرمی به دست می آید، و نه با فراموشی و یاد زُدودگی. شور و نشاط حاصلِ جرأت ورزی در زندگی کردن است. در خیلی از حیطه های زندگی آن چه می تواند مَسرورمان کند، شجاعتِ ماست. یعنی نشاط حاصلِ جسارت است. نشاط را به کسی نمی دهند، یا شاد زیستن به معنی خندیدن یا چیزها را به تمسخر گرفتن نیست. شاد زیستن فراورده ی جسورانه زندگی کردن است. همین که ترسیدید، دچار حسرت می شوید. چرا که در ترسیدن نوعی عقب نشینی هست که باعث تعلیقِ فرصت ها و مهلت های بهتر می شود. در واقع تشدید اندوه در زندگی، با افزایش ترس ها قرین است، و افزایش ترس ها، باعث ازدیاد تردیدها و اجتناب ها می شود. ما وقتی می ترسیم، داریم وارد حیطه ی غمزده گی می شویم. به همین خاطر اندوه حاصل از دست دادن نیست، بلکه اصرار بر از دست ندادن است. زمانی که جسارت از دست دادن را نداریم، و صرفاً از آن چه داریم محافظت می کنیم، با آن چه داریم احساس رضایت نمی کنیم. بلکه در حسرت زندگی بهتری خواهیم سوخت که می توانستیم داشته باشیم و نداریم.
زمانی که زندگی را لذت بخش تر می خواهیم می باید هزینه ی آن را با سخاوت پرداخت کنیم. هنگامی که نمی خواهیم هزینه کنیم، ناگزیریم به گونه ای زندگی کنیم که لذت چندانی نمی بریم، ولی جسارت چندانی نداریم. فقدان شجاعت فقط به منزله ی نبودِ یک احساس نیست، بلکه دال بر فقدان یک شیوه ی اصیل در زندگی است. زمانی که شجاع نیستیم، قادر به تغییر و تحول نیز نیستیم، و چون آبی راکد خواهیم ماند.
بسیاری هستند که مُدام از زندگی شان ابراز ناخشنودی می کنند، می نالند، دیگران را مقصر ناکامی شان می پندارند، خشمگین اند و عصبانی، با این حال هیچ کاری نمی کنند، و به دنبال هیچ نقطه ی آغازی نیستند. این افراد بیشتر در درون ذهن شان زندگی می کنند، در خیال پردازی ها و فانتزی های شان؛ در افکار و پنداشت های شان. ولی اینان نباید فراموش کنند که معیارِ مهم در سنجیدنِ خویش بر این مبناست که "من" چه کرده ام، نه این که به چه اندیشیده ام، یا چه خیالات و ایده هایی داشته ام. به نظر می رسد پایانِ نارضایتی، توأم با آغازِ شجاعت در عمل، و شکوفایی در آن است.
تجربه ی ترس در تقابل با کامروایی، نشاط و لذت بردن از زندگی است. حد معقولِ ترس در این است که حماقت نکنیم، نه این که شجاعت نداشته باشیم. با این حال حتی در هراسیدن نیز حماقتی وجود دارد که گاه خود افراد بدان واقف نیستند. ترسیدن دلالتی بر مراقبت کردن نیز هست، ولی در بیشتر موارد هراسیدن دلالتی برای عمل نکردن، منفعل بودن و اندوه زدگی است. پس نشاط و کامیابی حاصل خطرپذیری است، و کسی که واجِد شور و سَرزندگی است، مزد مخاطره جویی خود را دریافت می کند. ما اگر به زندگی به منزله ی امکانی برای تجربه کردن، لمس کردن، دریافت کردن و بالغ شدن بنگریم، دیگر در بَند شکست نیستیم. در واقع این شکست نیز نیست که ترس را تشدید می کند، بلکه خیال پردازی در باره ی شکست است که ترس را شدت می بخشد.
فقدان شجاعت در زندگی باعث می شود ما فاقد خلوص در تصمیم ها نیز باشیم. غالب اشخاص دوست دارند زندگی شان سامان پیدا کند، یا از مواهبِ زندگی برخوردار شوند، ولی وقتی در این راستا تصمیم می گیرند، با تصمیم شان صادق نیستند، یعنی برای واقعیت بخشیدن به تصمیم شان هیچ کاری نمی کنند. آنان فقط تصمیم می گیرند، اما تعهدی به تصمیم شان ندارند؛ فقط زندگی خوب را دوست دارند، ولی رنجِ تحقق یک زندگی خوب را بر نمی تابند. برای چنین اشخاصی زندگی خوب، یک ایده ی خوب است، نه چیز دیگر، و فقط موضوعی برای فکرکردن و ارضاء درون ذهنی خویش است.
خلوص در تصمیم، یعنی با همه ی وجود در تصمیم حاضر شدن. به عبارتی یعنی تصمیم را مبدل به سرنوشت کردن، و ایجاد احساس تعلقی ریشه دار نسبت به آن. ما نمی توانیم زندگی خوبی را که برای خود متصوریم، از دیگران بخواهیم؛ هیچ کسی چنین مسئولیتی نسبت به ما ندارد، جُز خودمان. بنابراین تصمیمات ما یک امتداد دارد، و آن هم عزم و عمل ماست. این موضوعی است در برگیرنده ی حضور و غیاب. تصمیم هم ساحتِ حضور شماست، از آن رو که می خواهید زندگی تان را بیآفرینید، و هم ساحت غیاب شما، از آن رو که می خواهید از چیزهای دیگری که مانع تحقق تصمیم شماست صرف نظر کنید. اگزیستانسیالیسم بر این باور است اجزاء مهم یک تصمیم هم ایجابی است، هم سَلبی. ایجابی بدین خاطر که شما می خواهید بر یک مقصود متمرکز شوید، و باید در این راستا تلاش کنید، سَلبی بدین خاطر که باید از چیزهایی که مانعی در تحقق مقصودتان است، صرف نظر کنید.
کتاب حاضر ادامه ی کتبِ دیگر در زمینه ی اگزیستانسیالیسم، و ترکیبِ فلسفه، روان شناسی و ادبیات است. از آن جایی که کتبِ دیگر من در این زمینه برای خوانندگان بسیار مؤثر بود، بر آن شدم که مجموعه ای بنویسم تا هم کاربردی روشنگرانه داشته باشد، و هم در زمینه ی روان درمانی اثرگذار باشد. ولی چنین کتبی به تنهایی کارِ روان درمانی را انجام نمی دهد، بلکه در ترکیب با آن مؤثر است. از این رو بهتر دیدم هم راهنمایی برای درمانجو بنگارم تا با ادبیات درمانی آشناتر شود، و هم در پرورش مفاهیم و سازماندهی به تجارب اش کارآمدتر گردد، هم این که در مواجهه با چالش های زندگی روزمره با وضوح و قاطعیتِ بیشتری عمل کند. این کتاب نیز چون کتب دیگر با نثری ساده و روان به رشته ی تحریر درآمده است. تا حد امکان کوشیده ام مفاهیم فلسفی پیچیده را با توسل به تمثیل هایی از زندگی روزمره تبیین کنم. اگر در جایی اندکی توصیف ام پیچیده می شود، شکیبایی کنید، چون در ادامه توضیحات روشنی وجود دارد که این پیچیدگی را ساده می کند.
فهرست مطالب
مقدمه
درآمدی به موضوع
بازی ها و تبدیل ها
مقاومت های آگاهی
مقاومت مَنش و هراس
خودارزشمندی در مقابلِ خودکارآیی
بی توازنی در قدت و لذت
زندگی انگلی
وجود و قیام
سازشکاری و تأیید دیگران
مسأله مداری یا گریز از مسأله
تَوَهُم روان رنجورانه
ترس و اندوه
تجربه ی حضور و غیاب
تعالی بخشی به چیزها
در خود مانده گی و رویکرد تقلیلی به واقعیت